တၢ်ခးလီၤက့ၤပျၢ်ဆူ ပခီၣ်လၣ်

ဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤအ့ၣ်ကၠ့နယၢၢ်ဖိတဂၤ အသးဆူၣ်လၢကခးပျၢ်ယံၤန့ၢ်ပှၤဂၤ, ဒီးတိာ်ပာ်ဝဲလၢ အကခးယံၤန့ၢ် ၂,၀၂၈ ခီၣ်ယီၢ် လၢစံၣ်စိၤနုာ်တၢ်ကွဲးနီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲအိၣ်မံလီၤလၢအချၢ ဖဲတၢ်လီၢ်အပၢၤ ပျီဖးလဲၣ်တတီၤ (Salf Flat), ဆဲထီၣ်ချံၣ်အပျံၤလၢ ချံၣ်ခးလၢပှၤအခီၣ် (feet bow) လၢအနီၢ်ကစၢ် တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်, ဒီးအိၣ်ကတဲာ်ကတီၤ အသးလၢ အကခးထီၣ်ပျၢ်, မုၢ်လၢ်ဝဲလၢ ပျၢ်ကလဲၤတုၤယံၤန့ၢ် တမံးလာ် (၅,၂၈၀ ခီၣ်ယီၢ်), ဒ်သိးကကဲထီၣ် တၢ်ကွဲးနီၣ်အသီန့ၣ်လီၤ. ပျၢ်တဘိအံၤ လဲၤတၢ်အယံၤ တအိၣ်တမံးလာ်ဘၣ်. မ့မ့ၢ်ပျၢ်တဘိအံၤ, လဲၤတုၤတၢ်စှၤန့ၢ်ဒံး တခီၣ်ယီၢ်, ဒီးလဲၤဘၣ်ဒိအခီၣ်လၣ်, ဒီးဒုးကဲထီၣ် တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဖးဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်တဘျီဘျီ ပတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဂဲၤ ဆၢဒိးန့ၢ်တၢ် ဆှၢကမၣ်ပှၤအဃိ, တၢ်မၤအသးဒ်ပခးဘၣ် က့ၤပခီၣ်လၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ. တၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဂဲၤဆၢဒိးန့ၢ်တၢ်အဂ့ၤ အခီပညီမ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ်, စီၤယၤကိာ်ဒီး စီၤယိၤဟၣ် သ့ၣ်ညါဝဲဘၣ်ဆၣ် တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးကမၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. မၢ် ၁၀:၃၇ အပူၤ အဝဲသ့ၣ်ဃ့ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး, “ဟ့ၣ်ပှၤလၢ ပကဆ့ၣ်နီၤလၢ နစုထွဲတဂၤ,…

တီဝဲဘၣ်ဆၣ် တဘၣ်တၢ်သးပ့ၤနီၣ်ဘၣ်

ၡီ(န) (Sean) ဘၣ်ဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ အတၢ်သ့ၣ်ညါဟံၣ်ဖိဃီဖိအခီပညီ မ့ၢ်တၢ်အဆံးအစှၤ လၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အမိၢ်သံတ့ၢ်လံ, ဒီးအပၢ်န့ၣ် တအိၣ်လၢဟံၣ်ကဲာ်ဆိးဘၣ်. အါစုအါဘျီ အသးပူၤ တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်ဝဲ ဒ်ပှၤလၢအတံၤသကိးတအိၣ်, ဒီးဘၣ်တၢ်စူးကွံာ်ညိကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, နီၢ်ဒီမါဝၤခံဂၤ အိၣ်ဆိးဝဲဒၣ်လၢအဟံၣ်အဃၢၤန့ၣ် မၤစၢၤဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအီၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်က့ၤကိး ၡီ(န) ဆူ အဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်, ဒီးဒုးကဲထီၣ် အဝဲသ့ၣ်အဖိတဖၣ်လၢ ၡီ(န) “အဝဲၢ်ခွါ” ဒီး “အဝဲၢ်မုၢ်,” ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤဂၢၢ်မၤကျၢၤ ၡီ(န)လၢ အဘၣ်တၢ်အဲၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်လဲၤကိး အီၤဆူ တၢ်ဘါယွၤသရိာ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ခဲကနံၣ်အံၤ ၡီ(န) မ့ၢ် ပှၤသးစၢ်လၢ အနာ်န့ၢ်လီၤအသးတဂၤ, ဒီးကဲထီၣ်သးစၢ်ခိၣ်နၢ်တဂၤ ဖဲတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖုအံၤန့ၣ်လီၤ.

နီၢ်ဒီမိၤဝၤခံဂၤအံၤ မ့ၢ်ပှၤအကါဒိၣ်တဖၣ် လၢအနဲၣ်ဆှၢလိၤက့ၤ သးစၢ်တဂၤအတၢ်အိၣ်မူ ဘၣ်ဆၣ်, ၡီ(န) အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်မၤတၢ်န့ၣ် လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤ ပှၤအါဂၤတသ့ၣ်ညါထွဲဝဲဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ယွၤသ့ၣ်ညါဝဲဒီး, ခီဖျိအဝဲသ့ၣ် အိၣ်တီအိၣ်လိၤဒီး အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်အဃိ, ယနာ်လၢ မုၢ်တနံၤ ကဘၣ်တၢ်မၤလၤကပီၤအဝဲသ့ၣ်, ဒ်ပှၤတဖၣ်လၢ…

ဆ့ကၤထီဖါဂီၤ တၢ်တိာ်ကျဲ

ကိၤလၤဝါ ပှၤစုသ့ဖိ ခၢးစတံၣ် မခလီး (Kirstie Macleod) ဆိကမိၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် ဆ့ကၤထီဖါဂီၤ တၢ်တိာ်ကျဲၤတၢ်မၤအံၤ, ဒီးကဲထီၣ် ဒွဲလၤကူၣ်သ့တမံၤလၢ တၢ်ဒုးနဲၣ်ဃာ်အီၤလၢ တၢ်ပာ်ကွၢ်ကီလီၢ်, လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် အတၢ်ဒုးနဲၣ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အလီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတဆံသၢနံၣ်အတီၢ်ပူၤ သတိၢ်အလွဲၢ်ဂီၤပှၢ်(burgundy silk) အက့အခီ ဃိးဆံလွံၢ်ခီန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဆှၢဆူဟီၣ်ခိၣ်ချၢထံကီၢ်တဖၣ် ဒ်သိးကဘၣ် တၢ်ဆးကံၣ်ဆးဝ့ၤလၢတၢ်ကံးညၣ်အလိၤ, လၢပိာ်မုၣ်အါန့ၢ်အဂၤသၢကယၤ ဃုာ်ဒီးပိာ်ခွါစှၤဂၤန့ၣ်လီၤ. သတိၢ်တၢ်ကံးညၣ်အဘ့ၣ်ဖိတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဆးဖှိၣ်က့ၤအီၤဆူ ဆ့ကၤဖးထီ , ဒီးတဲဖျါပှၤဆးတၢ်ဖိတဂၤစုာ်စုာ် လၢအပာ်ဃုာ်မၤသကိးတၢ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ်အကျါ, ပှၤအါဒံအါဂၤမ့ၢ်ဝဲ ပှၤလၢအကါတဒိၣ်ဘၣ်တဖၣ် ဒီးပှၤဖှီၣ်ပှၤယာ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဒ်ဆ့ကၤထီဖါဂီၤအံၤအသိးန့ၣ်, ၂ မိၤ ၂၈:၃ ပာ်ဖျါဝဲ စီၤအၤဟရိၣ် ဒီးအစၢၤအသွဲၣ်တဖၣ် အတၢ်ကူတၢ်သိးန့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢ “ပှၤလၢအသးဆး” တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤအတၢ်နဲၣ်လီၤ ဘၣ်ဃးဒီး ပှၤလုၢ်တၢ်အဒိၣ်အဂီၢ် တၢ်ကူတၢ်သိးန့ၣ် ပာ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး လၢအပာ်ဖျါ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဆၢဖိ ၁၂ စံးဘၣ်ပှၤ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိအဒူၣ်တဖၣ်အမံၤန့ၣ် ကဘၣ်တၢ်စိးပျၤလၢ တၢ်မျၢ်မဟူယၤတဖၣ်အလိၤ,…

တၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ

အဲ(န) (Ann) ထံၣ်လိာ်သးဒီး ကသံၣ်သရၣ်ကွဲးကါကိာ်ပူၤတဂၤ လၢတၢ်ကတဲာ်ကတီၤဆိသးအဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ညါတ့ၢ် ကသံၣ်ကရၣ်အံၤအါနံၣ်လံန့ၣ်လီၤ. သရၣ်သံကွၢ်အီၤ “တၢ်သံကွၢ်အိၣ် တမံၤမံၤဧါ”. အဝဲစံးဆၢဝဲ, “မ့ၢ်. လၢအပူၤကွံာ်မုၢ်နံၤဒိၣ်န့ၣ်, သရၣ်လဲၤဘါယွၤဒံးဧါ.” တၢ်သံကွၢ်အံၤ အဲ(န) တပညိၣ်ဝဲလၢကစံၣ်ညီၣ်တဲာ်အီၤအဂီၢ်ဘၣ်, မ့ၢ်ဒၣ် တၢ်စးထီၣ်တၢ်ကတိၤဖိလၢ, ကစံးကတိၤ လိာ်သးတၢ်ဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်စူၢ်တၢ်နာ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

ကသံၣ်သရၣ် ကွဲးကါတၢ်တဂၤအံၤ အတၢ်အိၣ်မူအပူၤန့ၣ်, အတၢ်လဲၤခီဖျိ, ဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်ဒီး တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်န့ၣ်ဆံးဝဲစှၤဝဲဒီး တက့ၤကဒါက့ၤဝဲစ့ၢ်ကီးဘၣ်. ခီဖျိ အဲ(န) အတၢ်သံကွၢ်အီၤဒီး အတၢ်စံးကတိၤလိာ်သးတဖၣ်အဃိ, အဝဲကွၢ်ထံဆိကမိၣ်က့ၤဝဲ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး ဒီးခရံာ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ် လၢအတၢ်အိၣ်မူအသနၢၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံန့ၣ်ဒီး, အဲ(န) ဟ့ၣ်အီၤလံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်, ဒီးအလိၤန့ၣ် အိၣ်ဒီး ကသံၣ်သရၣ်အမံၤစဲကျံးဃာ်အသးန့ၣ်ဒီး, အဝဲတူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ် လၢမဲာ်ထံမဲာ်နိအပူၤန့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်တဘျီဘျီ, ဖဲလၢပဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤ ပတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်န့ၣ်, ပပျံၤလၢ ပကကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဒီး, ပှၤစံးဆၢမၤဆၢတၢ် လၢတၢ်သးဒိၣ်သးထီၣ်အပူၤ မ့တမ့ၢ် ပတအဲၣ်ဒိးဖျါလၢ ပမၤဆူၣ်ပှၤဂၤန့ၣ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ဒ်သိးပကအုၣ်ပသးလၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအဂ့ၢ်န့ၣ် ကျိၤကျဲလၢကထုးန့ၢ်ပှၤသး…

ဒ်ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအသိး

ဖဲ ၂၀၁၄ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤမၤလိတၢ်သးသမူ မူပီညါတဖၣ် ဖီၣ်န့ၢ်ဝဲ ပီၣ်လဲၣ်ကသ့ၣ်ဆံး (pygmy seahorse) အလွဲၢ်ဘီဂီၤ အမိၢ်အဖါတစူၣ် လၢကီၢ်ဖံးလံးပံ(န) (Philippines)န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် စိာ်ပီၣ်လဲၣ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်အံၤ, ဃုာ်ဒီး အအိၣ်ဆိးတၢ်အလီၢ် ပီၣ်လဲၣ်လၢၢ်ဖီဘီဂီၤတကရူၢ်, (လၢအလီၤဂာ်ဒီး နီၣ်ဝံၢ်(coral sea fan)) ဆူ ကဲၤလဖိနယၢၤ စဲအ့ၣ်ပတီၢ်ထီဖၠၣ်စိမိၤ (California Academy of Sciences) ဖဲဝ့ၢ်စဲၣ်ဖရၣ်စ့းစကိၣ် (San Francisco) န့ၣ်လီၤ. ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် အဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါဝဲ ပီၣ်လဲၣ်ကသ့ၣ်ဆံးဖိတဖၣ် အတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ မ့ၢ်သန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်သ့ဃါဃုာ်ဒီး န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢာ်အလိၤဧါန့ၣ်လီၤ. အဃိ ဖဲပီၣ်လဲၣ်ကသ့ၣ်ဆံး ဘီဂီၤဖိတဖၣ် ဖးထီၣ်အကတီၢ်, ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် လဲၤပာ်လီၤဝဲ လၢၢ်ဖိဂီၤလုး ပီၣ်လဲၣ်လၢၢ်ဖီအလွဲၢ်ဂီၤလုး ဆူထံဒၢဖးဒိၣ်အပူၤလီၤ. အမိၢ်အပၢ်အလွဲၢ် မ့ၢ်အဘီဂီၤဘၣ်ဆၣ်, ဖိဆံးဖိတဖၣ် လဲလိာ်အဝဲသ့ၣ်အလွဲၢ် ဒ်သိးကလီၤဂာ်လိာ်သးဒီး လၢၢ်ဖီဂီၤလုးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပီၣ်လဲၣ်ကသ့ၣ်ဆံးတဖၣ် မ့ၢ်လၢအအိၣ်ဒီး အန့ဆၢၣ်လၢ တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤသ့ ညီညီအဃိ,…